Gepubliceerd 25 juni 2015
Cholesterol is een woord dat bijna iedereen wel kent en dat direct geassocieerd wordt met hart-en vaatziekten. Niet geheel onterecht, maar wat velen niet weten is dat er verschillende soorten cholesterol zijn en dat cholesterol ook zeer nuttig is. Sterker nog…cholesterol is zelfs een onmisbare bouwstof voor je lichaam. Om je wat meer inzicht te geven in wat cholesterol nou precies is, wijden we er vandaag dit uitgebreide artikel aan, waarin je o.a. antwoord krijgt op de vragen: Welke soorten cholesterol zijn er en welke zijn goed en slecht voor je? Welke gevaren loop je bij te hoog cholesterolgehalte? En wat kun je het beste doen en eten om een te hoog cholesterol te voorkomen of weer te verlagen?

Wat is cholesterol?

Cholesterol is witte, vetachtige stof die van nature in het lichaam voorkomt en in de lever wordt aangemaakt. De lever gebruikt daarvoor als bouwstof de verzadigde vetten in onze voeding. Hoe meer verzadigd vet iemand eet, hoe meer cholesterol zijn lichaam kan aanmaken. De verwerking van cholesterol in het lichaam hangt af van de individuele gevoeligheid hiervoor. Bij de ene persoon zal het cholesterolgehalte in het bloed duidelijk toenemen, bij een ander zal de toename van cholesterol nauwelijks merkbaar zijn.
Ongeveer 2/3 wordt geproduceerd door de lever, de rest haal je uit voeding. Het zit voornamelijk in dierlijke producten zoals vlees, melkproducten, kaas en boter.

Functies van cholesterol

Cholesterol speelt een enorm belangrijke rol in het dagelijks functioneren van je lichaam. Het is daarom niet voor niets dat onze lever zelf cholesterol maakt. Het is nodig voor de productie van hormonen en de opbouw van lichaamscellen en het speelt een belangrijke rol in de stofwisseling. En zonder cholesterol kunnen we geen vitamine D aanmaken en geen gal. Het lichaam kan dus niet zonder cholesterol.

Soorten cholesterol

Cholesterol is een vetachtige stof die niet oplost in water of bloed. Eiwit lost wel op. Om cholesterol te transporteren, is cholesterol daarom verpakt in een soort eiwitbolletjes: de lipoproteïnen.
Er zijn 3 soorten lipoproteïnen:

– HDL: Hoge Dichtheid Lipoproteïnen
HDL wordt het ‘goede cholesterol’ genoemd. HDL transporteert het teveel aan cholesterol in LDL naar de lever en vanaf daar wordt het afgevoerd.
– LDL: Lage Dichtheid Lipoproteïne
LDL wordt het ‘slechte’ cholesterol genoemd. Veel cholesterol in de LDL-deeltjes is namelijk de oorzaak van het risico op hart- en vaatziekten. LDL nestelt zich namelijk gemakkelijk in de wanden van slagaders waardoor de slagaders kunnen vernauwen of verstopt kunnen raken. Dit proces heet slagaderverkalking. Hoe meer de slagaders vernauwd zijn, hoe groter het risico op een hart- of vaatziekte.
– VLDL: Zeer Lage Dichtheid Lipoprotëinen (triglyceriden)
VLDL transporteert vetten (triglyceriden) van de lever naar de weefsels. VLDL zet onderweg vetten af en gaat over in een LDL-deeltje.
De verhouding tussen LDL, HDL, en VLDL (triglyceriden) is van groot belang voor je gezondheid en de kans op hart- en vaatziekten.

De gevaren van een te hoog cholesterolgehalte

Veel mensen hebben te veel cholesterol in hun bloed. De lever maakt er dan te veel van aan, waardoor het bloed als het ware steeds vetter wordt. Dat is niet gezond, want de LDL-cholesterol kan blijven kleven aan de binnenwand van de bloedvaten. Dit wordt ook wel plaque genoemd. Door plaque wordt het bloedvat nauwer, waardoor het bloed minder goed kan doorstromen. Soms raakt een bloedvat zelfs helemaal afgesloten. Je bloed kan dan niet meer zo goed doorstromen. Er kunnen bloedpropjes ontstaan die je vaten afsluiten. Organen zoals bijvoorbeeld je hart of hersenen krijgen dan tekort aan zuurstof. En dat kan weer leiden tot een TIA, een beroerte of een hartinfarct.
Plaques ontstaan sneller als de vaatwand al beschadigd is, bijvoorbeeld door roken, hoge bloeddruk of diabetes. In het begin merk je niets van een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed. Pas als er echt flinke vernauwingen zijn ontstaan, kunnen er hartklachten of problemen met de doorbloeding ontstaan. Het is dus belangrijk om te zorgen voor weinig LDL-cholesterol in het bloed.

Cholesterol meten

Een verhoogde cholesterolwaarde kun je niet zien of voelen. Wel kun je het meten. Als een arts een te hoog cholesterolgehalte vermoedt, zal hij bloed laten prikken. De meting wordt herhaald als de risicoschatting rond de behandelgrens uitkomt, omdat het cholesterolgehalte nogal kan schommelen. Uiteindelijk wordt gekeken naar het totale cholesterolgehalte én naar verhouding tussen het goede HDL- en het slechte LDL-cholesterol. Een gezonde volwassene moet een totaal cholesterolgehalte hebben van onder de 5 mmol per liter. Het LDL-gehalte dient onder de 2,5 mmol/liter te liggen en het HDL-gehalte moet minstens 1 mmol/liter zijn (maar het liefst hoger). Tot slot wordt de cholesterolratio bepaald: dat is het totaal cholesterol gedeeld door het HDL-cholesterol. Hoe lager de ratio, hoe beter.

Oorzaken hoog cholesterolgehalte

Een hoog cholesterolgehalte kan verschillende oorzaken hebben, zoals:
– eten van veel verzadigd vet
– overgewicht
– diabetes
– een traagwerkende schildklier
– bepaalde medicijnen
– erfelijke aanleg
– leeftijd
– te weinig beweging

Wat te doen bij een te hoog cholesterolgehalte?

Een gezonde leefstijl is de eerste stap en houdt het volgende in:
Gezond eten, voldoende bewegen, niet roken en matig alcohol gebruik. Op die manier kan het cholesterolgehalte met ongeveer 10 procent dalen.

Gezond eten
Cholesterol wordt gemaakt in de lever. Hiervoor gebruikt de lever verzadigd vet als grondstof. Als je zorgt voor minder grondstof, kan de lever ook minder cholesterol aanmaken. Zorg dus dat je niet te veel producten met verzadigd vet eet. Verzadigd vet zit onder andere in volle melkproducten, volvette kaas, roomboter, vet vlees, worst, koekjes, gebak en snacks.
Een gezond eetpatroon ziet er als volgt uit: eet dagelijks 200 gram groenten, 2 stuks fruit en een ruime portie volkorenproducten. Kies verder voor producten die weinig verzadigd vet bevatten, zoals mager vlees, halfvolle en magere zuivel. Eet twee keer per week vis, waarvan een keer vette vis. En gebruik gerust producten met onverzadigde vetten, zoals margarine of halvarine uit een kuipje, vloeibare margarine, plantaardige olie, sommige noten en olijven. Over het algemeen geldt trouwens dat bij een hoger gehalte aan onverzadigde vetzuren, het product zachter of vloeibaarder is.

Voldoende bewegen
Wanneer beweeg je voldoende? Een half uur per dag is een mooi begin.

Effect van roken
Roken verlaagt het goede HDL-cholesterol en verstoort zo de cholesterolratio. Stoppen met roken is dan ook de eerste stap in het verlagen van het cholesterol.

Effect van alcohol
Alcohol is een ander verhaal. Matig alcoholgebruik verhoogt de bloedwaarde voor het beschermende HDL-cholesterol. Meer dan twee glazen per dag kan echter het triglyceridengehalte in het bloed verhogen, wat een ongunstig effect heeft op het cholesterolgehalte. Voor mannen geldt maximaal twee standaard glazen per dag en voor vrouwen maximaal één. Zorg voor minimaal twee alcoholvrije dagen in de week.

Plantensterolen verlagen cholesterolgehalte

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat plantensterolen het cholesterolgehalte actief helpen verlagen. Uit onderzoek blijkt dat de consumptie van 1,5 tot 2 gram plantensterolen per dag het cholesterolgehalte met 7 tot 10 procent kan laten afnemen. Let op: Meer dan 3 gram plantensterolen per dag wordt niet aanbevolen! Het cholesterolgehalte daalt er niet verder door. Deze stoffen komen van nature voor in plantaardige producten, zoals peulvruchten, granen en noten. Bovendien worden ze toegevoegd aan bepaalde voedingsmiddelen zoals sommige margarines. Ook zijn er voedingssupplementen met plantensterolen op de markt.

Plantensterolen lijken qua structuur erg op cholesterol. Alleen worden cholesteroldeeltjes makkelijk opgenomen door de darmwand en plantensterolen niet. Plantensterolen blokkeren als het ware de opname van cholesterol uit de darmen. Daardoor komt er minder cholesterol in het bloed en wordt er meer cholesterol uitgescheiden via de ontlasting. Zo daalt het cholesterolgehalte in het bloed.

Richtlijnen voor plantensterolen
De hoeveelheid plantensterol die normaal gesproken in je voeding zit, is niet genoeg om echt heel veel effect te hebben op je cholesterol. Vegetariërs en andere mensen die veel plantaardige producten eten, krijgen bijvoorbeeld gemiddeld 0,5 tot 1 gram plantensterol binnen.

Volgens internationale richtlijnen is ongeveer 2 gram plantensterol per dag een goede dosis om het cholesterol te verlagen. Deze hoeveelheid plantensterol krijg je binnen als je 50 porties broccoli (± 360 mg/kg plantensterol in broccoli), 150 appels (± 180 mg/kg plantensterol in appel) of 425 tomaten (± 75 mg/kg plantensterol in tomaten) eet. Er zijn echter ook speciale smeermargarines en drankjes die plantensterolen bevatten en je kunnen helpen je cholesterol te verlagen.

Smeren?
Producten met plantensterolen zijn alleen bedoeld voor mensen met een (licht) verhoogd cholesterolgehalte (boven de 5 mmol/l), gebruik het dus niet preventief! Kijk altijd goed op de verpakking van het product, om te bepalen hoeveel je nodig hebt. Het gebruik hoort altijd onderdeel uit te maken van een gezond eet- en beweegpatroon.

Zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de 5 jaar worden afgeraden om de verrijkte voedingsmiddelen te nuttigen. Ben je diabetespatiënt of gebruik je geneesmiddelen om je cholesterol te verlagen? Dan is het beter om voor gebruik even met je arts te overleggen.

Als voorzorgsmaatregel is een bovengrens vastgesteld van meer dan 3 gram plantensterolen/plantenstanolen per dag, omdat uit onderzoek blijkt dat een hoge dosis aan plantensterolen een significante daling van het gehalte carotenoïden in het bloed kan geven.

De risico’s van inname van minder dan 3 gram plantensterolen per dag zijn voldoende onderzocht door de Europese voedselveiligheid autoriteit (EFSA) en de Gezondheidsraad. Over de gezondheidsrisico’s van langdurige dagelijkse inname van meer dan 3 gram plantensterolen per dag zijn minder gegevens bekend. Het is dus belangrijk om de geadviseerde (dagelijkse) hoeveelheden aan te houden.

Genetische aanleg en overgewicht

Een te hoge cholesterolwaarde komt meestal niet alleen door verkeerd eten. Vaak is er sprake van een combinatie van factoren. Als het in de familie zit, kan het al op jonge leeftijd aanwezig zijn en spreken we van genetische aanleg. Ook de leeftijd speelt een rol: hoe ouder, hoe meer kans op een te hoog cholesterolgehalte. Voor vrouwen geldt, dat zij een wat minder hoog risico hebben dan mannen, omdat ze beschermd worden door het vrouwelijk hormoon oestrogeen. Maar na de overgang werkt die bescherming niet meer. Als je overgewicht hebt of te weinig beweegt, kan je cholesterolgehalte ook stijgen.